Xina

                                              Xinanin tarixi

  Xina (henna) el arasinda " xina gulu " deyilen latinca Lasuniya adlandirilan bitkinin qurudulmus yarpaqlarindan elde edilir. Lasuniya bitkisi XVI-ci esrde yasamis ingilis hekimi Lasuniyanin adiyla elaqelendirilir. O, bu bitkini "tikansiz gul" adlandirmisdi. Lasuniya (xina gulu) isti ve quru iqlimlerde yetisir. Simali Afrikanin ve yaxin Serqin bir cox olkesinde yayilmisdir.Esasen Pakistan, Hindistan, Sudan, Neopal, Misir, Sri-Lanka, Iran ve Cinin cenublarinda yetisdirilir.Menbelere gore Lasunyanin veteni On Asiya  Iran sayilir. Xina bitkisi min illerdir var oldugu ucun onun deqiq vetenini soylemek cetindir.
  Xina - bitkinin quruldulmus yarpaqlarindan parasok( toz) halinda elde edilir.Xinadan muxtelif sahelerde tibde, etriyyatda, kosmetologiyada istifade olunur.Ta qedim zamanlarda Lasuniyanin yarpaqlarindan saclari boyamaq ve qidalandirmaq, dirnaqlara ve cilde qulluq, bedende olan agrilari aradan qaldirmaq meqsediyle istifade etmislerdir. O, dovrlerin butun xalqlarin medeniyyetinde movcud olan xina sac boyasi, tatuaj, kosmetik mualice kimi istifade olunurdu. Ibn Sina xinadan sumuk ve bas agrilari,, Mehemmed Momunun ise cuzam xesteliklerinin mualicesinde istifade etmisdir.
  Arxeloqlar Misirde elmi axtarislar zamani b.e .e.1200 ile aid olan mumyanin dirnaqlarinda xinanin qaliqlarini asakar etmisler. Bu da, onu gosterir ki, xinanin tarixi cox-xox qedim zamanlara dayanir. Neql edilenlere  gore Misirde xina ile reglenmeyen dirnaqlar el arasinda xos qarsilanmirdi.Xina Misire Hindistandan getirilirdi.
    Bezi revayetlere gore  Mehemmed Peygember ( s.a.s.) saclarini ve saqqalini xina ile boyayirdi. Bu da Erebistanda xinanin hemin dovrlerde cox papulyar oldugunu gosterirdi.Hetta kisilerle yanasi qadinlarda xinayla ellerini ve ayaqlarini boyayirdilar. Ilk defe xinani bedene tedbiq eden Hindistanda xatiresine Tac -Mahal sarayi insa edilen Cahan xanin heyat yoldasi olmusdur. Racastan,Puncub ve Qucarata collerinde yasayan xalqlar xinani bedene tedbiq edildikde serinlesdirici xususiyyetini askar etmislerdi. Onlar gunesden qorunmaq, qizdirmani(herareti) asagi salmaq meqsediyle xinadan istifade edirdiler.Daha sonra diger xususiyyetlerinede agah oldular. Ve belelikle xina diyardan diyara mualicevi ozelikleriyle mehsurlasmaga basladi. Ele hemin dovrleden beri faydali bilinen xina gunumuzde de, oz aktualligini qorumaqdadir. Hal-hazirda xina senayesi inkisaf eden senayelerden biridir.Xinanin plantasiyalari muasir Serqi, Afrikani, Qerbi Asiyani, Simali Avstraliyani ehete edir. Iranda xina plantasiyalari 1000 hk -la yer ehate edir. Dunya bazarina xina toxumunun istehsali 7000 min ton teskil edir. Bununda esas istesalcisi Iran sayilir. Hele 1964-1966 illerde Iran il basina 2000 tondan cox xina tozu istesal etmisdir. Xina plantasiyalari Merakesde ve Sudanda da, movcuddur. Hemcinin xina Afrika ve Asiya olkelerinin esas gelir menbeyidir.




                Xina nece hazirlanir

  Adi hundurluyu 2-3 m olan xina bitkisi yaxsi qulluq edilerse 6 metre cata biler.Bu bitki oz etrini geceker etrafa yayir.Xina cicek acmaga baslayan kimi yarpaq yigimina start verilir.Ilk once yarpaqlar ve govderi gunde yaxsi qurudulur. Daha sonra mesoklara toplanilir yerli deyirmanlara aparilir. Deyirmanda yarpaqlar yuyulur,sonra yaglanilir ki, tozu cox isinmesin. Ve nehayet yarpaqlar deyirmanda uyudulur. Uyudulmus xina beton uzerine serilir.,ve havalandirma prosesi gorulur ki,terkibini itirmesin. Axirinci etabda xinani artiq qablasdirma isleri aparilir. Xina bitkisinden  sac boyasi,kremler, sanpunlar, sac kondisanerleri, efir yaglari, yun-ipek parcalri ucun boylar hazirlanir.
  Xinanin terkibinde asagdaki maddeler vardir.

• Fisolen
• Krizofenal
• Rutin
• Aloe-emodin
• Karoten
• Betoin
• Zeaksatin-karotinoid                                                                                                                                                                                                                                                                                   Xina diger xalqlarda oldugu kimi Azerbaycan medeniyyetinde de inkisaf etmisdir. Toy ve duyunlerimizde ''xina yaxdi"merasimleri qeyd edilmekdedir. 
  
  Xina qedimden bu gune miras qalan  tebietin en gozel hediyelrinden biridir.